Rozwód jest jednym z najbardziej stresujących wydarzeń w życiu, któremu często towarzyszy konflikt okołorozwodowy. Niestety biorą w nim udział nie tylko małżonkowie, ale często uwikłane są również dzieci. Zupełnie nieświadomie, pod wpływem silnych emocji wciągane są one w trwający już konflikt. Konsekwencje, które poniesie dziecko w takiej sytuacji, będą zauważalne jeszcze długo po rozwodzie rodziców i mogą rzutować na całe jego dalsze życie.
Amerykański psychiatra dziecięcy i sądowy dr Richard Gardner, obserwując mimowolne uczestnictwo dzieci w konfliktach okołorozwodowych, stworzył koncepcję PAS (syndromu odosobnienia od jednego z rodziców). Opisał zaburzenie występujące u dziecka, które w trakcie trwania konfliktu, zaangażowane jest w deprecjonowanie i krytykowanie jednego z rodziców. O PAS możemy mówić wyłącznie wtedy, gdy odrzucany rodzic nie jest sprawcą przemocy seksualnej, fizycznej czy psychicznej w stosunku do dziecka.
Metody działania rodzica wzbudzającego PAS
W trakcie rozstania/rozwodu dziecko narażone jest na działania rodzica, z którym mieszka, a którego działania mają na celu zniechęcenie dziecka lub odseparowanie go od drugiego rodzica.
Angażowanie dziecka w konflikt między rodzicami, wszelkie działania prowadzące do osłabienia lub zerwania jego więzi emocjonalnej z jednym z rodziców są formą przemocy emocjonalnej. Trzeba pamiętać, że rozstanie i rozwód są bolesne nie tylko dla małżonków, ale, przede wszystkim, dla dziecka, które traci swój bezpieczny świat. Dziecko związane jest emocjonalnie z obojgiem rodziców i odejście jednego z nich już jest dla dziecka ogromną stratą, Najważniejsze jest nie angażowanie go dodatkowo w konflikt rodzicielski.
Dlaczego dziecko angażuje się w mechanizmy PAS?
W przypadku rozpadu rodziny dziecko przeżywa silne poczucie lęku, zagrożenia i zagubienia. Często obwinia się, że jego zachowanie doprowadziło do konfliktu między rodzicami, a w konsekwencji, do odejścia jednego z nich. Dziecko obawia się utraty drugiego rodzica, im młodsze jest dziecko, tym lęk jest większy. W chwili kiedy dziecko zostaje uwikłane w konflikt okołorozwodowy, zaczyna ono dążyć do spełniania oczekiwań rodzica, z którym zostało, aby go również nie utracić.
Konsekwencje i skutki PAS
W PAS dziecko przeżywa cierpienie, które może przejawiać się w występowaniu lęków, problemów neurotycznych, objawów somatycznych m.in. bóle brzucha, głowy, astma, problemy z przemianą materii, trudności z zasypianiem lub zaburzenia zachowania np. nadpobudliwość, zachowania agresywne. Dziecko ma także mocno nadszarpnięte poczucie własnej wartości, nie dowierza swoim odczuciom i spostrzeżeniom. Łatwo przejmuje sądy i emocje rodzica, pod którego opieką pozostaje. W drastycznych przypadkach, pozytywny do tej pory związek emocjonalny z wyeliminowanym rodzicem, może ulec całkowitemu zniszczeniu. Poprzez stosowanie wobec dziecka mechanizmów wywołujących PAS, pozytywne wspomnienia związane z odrzuconym rodzicem ulegają zniszczeniu. Dziecku pozostaje jedynie niezaspokojona potrzeba miłości ze strony utraconego rodzica. Zdarza się, że dziecko w późniejszym wieku stara się odnowić utracone relacje, jednak rodzic odrzucony już tego nie chce lub nie potrafi nawiązać ponownych więzi. Długofalowe skutki PAS mogą doprowadzić w późniejszym wieku do trudności w nawiązywaniu bliskich relacji z innymi osobami lub nieumiejętnością budowania intymnych związków. Mogą pojawić się problemy tożsamościowe lub rozwinąć choroby psychiczne: depresja, stany lękowe, zaburzenia seksualne, nałogi, fobie.
W trakcie trwania rozwodu warto zwrócić uwagę na swoje, często nieświadome, zabiegi względem dziecka. Wikłanie dziecka w konflikt okołorozwodowy przynosi bowiem nieodwracalne straty w jego psychice.
Tekst powstał w oparciu o materiały Komitetu Ochrony Praw Dziecka:J. Kaczmarek, H. Kotara, T. Pocent: „Syndrom odosobnienia od jednego z rodziców”.